Boşanma Sonrası Çocuk Psikolojisi - Psikolojik Danışman Tilbe Üstündal

Bireylerin hayatında boşanma gibi belirli kırılma noktaları yaşanabilmektedir. Yetişkinlerin kendi hayatları doğrultusunda aldıkları bu karar, çocuğun hayatı için de önemli bir değişikliktir. Boşanma sürecinde çocukların yaşadığı sorunların boşanmanın kendi etkisinden ziyade ebeveynlerin boşanma sürecine yaklaşımı, bu süreci nasıl yönettiği, ebeveynlerin birbirlerine karşı tutumu ve çocuğun bu süreçte karşılaştığı şeyler vb. vasıtasıyla oluştuğu bilinmektedir. Bu yazıda boşanma sürecinde ebeveynler tarafından dikkat edilmesi gereken detaylara yer verilmiştir.

Çocuklu ailelerde boşanma söz konusu olduğunda bu durum hem çocuklar hem de yetişkinler için bir geçiş süreci barındırmaktadır. Çocuk açısından bakıldığında, çocuk en fazla bağlı olduğu iki kişiye – anne ve babasına – bundan sonra aynı anda ulaşamayacak ve çocuğun hayatı bir anlamda bölünmek durumunda kalacaktır. Evden ayrılan ebeveyn ile çocuğun ilişkisi de dolayısıyla değişecektir (Madden-Derdich, Leonard, 2000). Bu yüzden boşanma süreci genellikle çocuklara zarar verecek bir süreç olarak bilinmektedir (Öngider, 2013; Kelly JB, 2012). Ancak, bu durum daima böyle olmak zorunda değildir.

Bir ev düşünelim, içeride anne ve baba çok mutsuz, sürekli kavga ediyorlar, ara ara birbirleriyle konuşmuyorlar ve huzursuzlar. Ev içerisinde bu gibi durumlar yaşandığı zaman – bazı ebeveynler tartışmalarını vb. yansıtmadıklarını, belli etmediklerini düşünseler de – çocuklar kaç yaşında olurlarsa olsunlar bu gibi durumları anlar veya hissederler. Bu tür çatışmalı ev ortamında yaşayan ve ebeveyn anlaşmazlıklarına sürekli şahit olan çocuk üzerinde olumsuz etkiler ortaya çıkmaktadır (Tein vd, 2000). Bu durumun sürekliliği yerine huzurlu iki ayrı ev ortamı oluşturulması çocuklar için daha olumlu bir sonuç doğurabilir. Araştırmalara göre, küslükler, bağrışmalar ve sözel, duygusal ya da fiziksel şiddet içeren çeşitli anlaşmazlıklara maruz kalan çocuklar, boşanmış aile çocuklarından daha fazla uyum problemi yaşamaktadır. Bu yüzden de boşanma daha uygun bir tercih olabilmektedir. Bu durumda da önemli olan eşlerin evliliklerinin sona ermesini nasıl karşıladıkları, nasıl tepki verdikleri, boşanmanın ardından yaşamlarını ve birbirleriyle olan ilişkilerini ve çocukları ile iletişimlerini nasıl sürdürdükleridir (Türkarslan, 2007).

Boşanma sürecinde ne yapmalı / ne yapmamalı?

  1. Çocuğa boşanma sürecine dair bilgi vermeden hızlı, ani ve yıkıcı bir geçiş yapılmamalıdır. Boşanmaya karar verildiğinde uygun bir dil ile süreç paylaşılmalıdır.
  2. Çocuğun yanında – mümkün olduğunca – kavga edilmemelidir.
  3. Çocuğun diğer ebeveyn ile iletişimini sürdürmesi desteklenmelidir. Çocuk anne ya da babasını seçmek zorunda kalacak şekilde yönlendirilmemeli; çocuğun anne ya da babasını seçmesine gerek olmadığı paylaşılmalıdır.
  4. Çocuğa her iki ebeveyn tarafından sevildiği ve boşanmanın onun suçu olmadığı açıkça söylenmelidir.
  5. Diğer ebeveyn kesinlikle çocuğa kötülenmemeli, diğer ebeveyn ile ilgili olumsuz düşünceler ve yaşantılar paylaşılmamalıdır.
  6. Çocukların rutinleri ve normal düzenleri mümkün olduğunca bozulmamalıdır. Değişecek detaylar hakkında çocuğa mutlaka bilgi verilmelidir.
  7. Belirsizlik süreci mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır. (Çocuk ne zaman diğer ebeveyni görebilecek, evden ayrılan ebeveyn nerede yaşayacak, kim nerede kalacak vb.)
  8. Boşanma sürecinin ardından zorunlu olmayan yaşam değişiklikleri ertelenmelidir. (Bakıcı değişikliği, şehir değişikliği vb.)
  9. Her iki ebeveyn çocuğun hayatında bulunmaya devam etmelidir.
  10. Eğer çocuk okula gidiyorsa çocuğun öğretmenleri ve rehberlik birimi durumdan haberdar edilmelidir.
  11. Diğer ebeveynin hayatı hakkında çocuktan bilgi almaya çalışılmamalıdır.
  12. Eşler boşanmanın kendileri için de zor bir süreç olduğu gerçeğini unutmamalı ve ihtiyaç dahilinde psikolojik destek almaktan kaçınmamalıdır.

Nasıl Açıklanmalı?

Eğer ebeveynler aynı ortamda bulunabiliyorlarsa ayrılacaklarını birlikte açıklamalıdır. Ancak eşler boşanma kararlarını birlikte açıklayamıyorlarsa da en azından ortak bir dil ve tutum belirleyerek açıklamalıdır. Zaman olarak ise eşlerden birinin evden ayrılacağı ya da düzenin değişeceği zamandan bir hafta öncesi tercih edilebilir.

Örneğin; “Biz eş olarak artık mutsuz olmaya ve anlaşamamaya başladık. Denediğimiz çözüm yolları bu durumu düzeltemedi. Bu yüzden hepimizin daha mutlu olması için ayrılmaya karar verdik. Ancak biz ikimiz de seni çok seviyoruz ve annen – baban olarak kalmaya her zaman devam edeceğiz. Bu hayatımız boyunca değişmeyecek. Evet artık ikimizi aynı anda göremeyebilirsin ama biz her zaman senin için burada olacağız.” gibi bir açıklama yapılabilir. Açıklama esnasında çocuğun hayatında ne gibi değişiklikler olacağına detaylı bir şekilde yer verilmelidir. (Anne ve baba ile yeni görüşme rutinleri, hangi okula devam edeceği, nerede kalacağı, evden ayrılan ebeveyn nerede kalacağı, her iki evde de kendi özel odası olacak mı vb.)

Paylaşım sürecinin ardından çocuğu dikkatli takip etmek, duygularını ifade etmesine fırsat vermek ve yanında olunduğunu hissettirmek çok önemlidir. Unutulmamalıdır ki bu süreçte çocuklar yeni durumu anlamak için çok soru sorabilir, sınırlarını öğrenmek için yeni davranışlar deneyebilir. Bu gibi durumlarda çocuğun sorularını – aynı sorular olsa dahi – yanıtlamak, duygularını kabul etmek ve sınırları öğrenmesi için vakit tanımak önemlidir. Ancak ayrılığı telafi etmek için çocuğa aşırı hoşgörülü yaklaşımdan da kaçınmalı ve denge iyi korunmalıdır.

Anne-babalarının boşanması çocuklar açısından istenmeyen bir durumdur ve çocuklar genellikle ailelerini tekrar bir arada görmeyi hayal ederler. Ebeveynlerin boşanma süreci sorunsuz bir şekilde ve çocuğun yararı gözetilerek iş birliği içerisinde gerçekleşse dahi çocuklar açısından olumsuz etkileri olabilir. Çocukların tepkileri bu konuda değişkenlik gösterebilir – üzüntü, yalnızlık, gerileme, reddetme, öfke patlamaları, yemek yeme sorunları uyku problemleri, okul başarısızlığı gibi. Fakat bu gibi durumların çocuklarda kalıcı hale gelmemesi için ebeveynlerin bilinçli hareket etmesi, sevgi ve tutarlılık içerisinde davranılması önemlidir. Ancak çocukta davranış değişikliklerinde devamlılık söz konusu ise bir uzman desteği alınması önerilmektedir.

ÖNEMLİ!!! Bu yazıdaki tüm bilgiler öneri mahiyetindedir, boşanma sürecinin açıklanması ile ilgili öneriler genel bir çerçeve çizecek şekilde belirtilmiştir. Bu önerileri uygulamadan önce kendi süzgecinizden geçirmeniz ve çocuğunuzu tanıyan bir uzmandan fikir almanız önemlidir. Hiçbir öneri birebir danışmanlığın yerini tutmamaktadır.

Kaynaklar

Kelly JB. Risk and protective factors associated with child adolescent adjustment following separation and divorce. In Parenting Plan Evaluations: Applied Research for the Family Court (Eds K Kuehnle, L Drozd):49-84. New York, Oxford University Press, 2012.

Madden-Derdich DA, Leonard SA. parental role ıdentity and fathers’ involvement in coparental interaction after divorce: father’s perspectives. Fam Relat 2000; 49:311- 318.

Öngider, N. (2013). Boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5(2), 140-161.

Tein JY, Sandler IN, Zautra AJ. Stressful life events, psychological distress, coping and parebtal of divorced mothers: a longitudinal study. J Fam Psychol 2000; 14:27- 41

Türkarslan, N. (2007). Boşanmanın çocuklar üzerine olumsuz etkileri ve bunlarla başetme yolları. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 11(11), 99-108.