Çocuklarda Gelişim Geriliği - Psikolojik Danışman Tilbe Üstündal
Çocuklarda gelişim denildiğinde konuşma ve dil gelişimi, ince ve kaba motor gelişim, sosyal gelişim ve bilişsel gelişim alanlarındaki durum göz önünde bulundurulur (Oberklaid & Efron, 2005). Her çocuk ve her çocuğun gelişimi parmak izi kadar özeldir; ancak her çocuktan belirli periyotlarda (belirli ay ve yaş dönemlerinde) yapabilmesi beklenen beceriler vardır. Çocuğun bu dört alt alandaki gelişiminin beklenen zamandan daha geç tamamlanması ise gelişim geriliği olarak adlandırılır. Tek bir alanda gelişim geriliği görüşebileceği gibi birden fazla gelişim alanında da gerilik görülebilir.
- Dil ve konuşma gelişimi: Ağlama, çevreden duyulan seslerin taklit edilmesi, heceler, sözcükler, cümleler vb. adımlarla ilerleme gösterir. Söyleneni anlayabilme ve açık olarak ifade edebilme, basit sözel problemleri çözebilme, sayı kavramı, zaman kavramı gibi becerileri kapsar.
- Motor gelişim: Yürümek, yemek yemek, çatal bıçak tutabilmek, dengede durabilmek gibi fiziksel hareketlerin yapılmasını sağlar. Diğer bir deyişle kişinin kendi vücut hareketlerini kontrol etme yeteneği olarak açıklanabilir. Motor gelişim, ince ve kaba motor gelişim olarak ikiye ayrılır. Kaba motor gelişim hareket ve hareket ile ilişkili kuvvet, denge, koordinasyon, yürüme, koşma, zıplama gibi büyük kas grupları ile yapılan fiziksel hareketleri içerirken; ince motor gelişim kalem tutma, kesme, yazı yazma gibi küçük kas grupları ile yapılan eylemleri içerir.
- Bilişsel gelişim: Bireyin yeni durumlara, yeni problemlere uyabilme, problem çözebilme ve öğrenme yeteneği şeklinde tanımlanabilir. Öğrenme ve anlama becerileri yanı sıra gerekli bilgileri ihtiyacı olduğunda kullanabilme becerisini de içerir.
- Sosyal – duygusal gelişim: Yeme-içme, giyinme, diş fırçalama, tuvalet temizliği, gibi öz bakım alışkanlıkları ile sosyalleşebilme, özerklik ve inisiyatif alabilme gibi becerileri içerir.
Bahsedilen dört alt alanlardaki olası gelişme geriliği belirtileri ilk olarak aileler tarafından fark edilebilir (Oberklaid & Efron, 2005). Ayrıca erken çocukluk döneminde aşı ve kontrol gibi sebeplerle çocuk sağlığı uzmanı, aile hekimi gibi başvurulan sağlık çalışanlarının da gelişme geriliği ile ilgili sorunlarda erken tanı ve yönlendirme adına önemli bir sorumluluğu bulunmaktadır (Limbos & Joyce, 2011). Çocuklarda görülen gelişim geriliklerinin çevresel ve biyolojik birçok sebebi bulunmaktadır. Özellikle çevresel faktörlere (bakım veren kişinin çocuğa uyaran açısından yeterince destekleyici bir ortam sunmayışı vb.) dayalı oluşan gelişim geriliklerinde durumun erken fark edilmesi halinde alınabilecek birçok önlem bulunmaktadır. Bu sebeple bebeklerin 0-3 yaşta en az 6 ayda bir; 3-6 yaş arasında ise en az senede bir defa bir çocuk gelişim uzmanı ya da pedagog kontrolünden geçmesi önerilmektedir.
Ülkemizde Denver-II, Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) gibi çocuk gelişimini değerlendirmede kullanılan ve geçerlik güvenirlik çalışmaları yapılmış birçok araç bulunmaktadır (Demirci & Kartal, 2012). Çocukta herhangi bir alanda gelişme geriliği tespit edilmesi durumunda uzman-aile iş birliğinde uygulanacak olan tedavi ve eğitim planı ile çocuk yaşıtlarından beklenen gerekli becerileri edinebilir ve yaşıtlarının gelişim seviyesini yakalayabilir. Ancak önlem alınmadığı takdirde bu durum oturma, emekleme ve yürümede gecikmeler, dil gelişiminde gecikme, davranış bozukluğu, öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği, hiperaktivite, sosyal becerilerde eksiklik, hırçınlık vb. farklı şekillerde kendini gösterebilmektedir.
Her çocuk farklı gelişmektedir, ancak çocuğun herhangi bir alt alanda yaşından beklenen beceriler konusunda geri kaldığını düşünülüyorsa vakit kaybetmeden bir uzmandan destek alınması olası bir gelişim geriliği durumunda erken müdahale için fırsat yaratacaktır.
Kaynaklar
Demirci, A., & KARTAL, M. (2012). Çocukluk dönemine ait önemli bir sorun: Gelişme geriliği ve erken tanının önemi. The Journal of Turkish Family Physician, 3(4), 1-6.
Limbos, M. M., & Joyce, D. P. (2011). Comparison of the ASQ and PEDS in screening for developmental delay in children presenting for primary care. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 32(7), 499-511.
Oberklaid, F., & Efron, D. (2005). Developmental delay: identification and management. Australian family physician, 34(9), 739.